Б.Мөнхзориг: Хүүхдүүдийг цахим ертөнцөөс хөндийрүүлэх боломжгүй. Ирээдүйд бүр илүү дижитал болно

2021.11.22

Мобиком Корпорацийн охин компани болох Мобинет ХХК-ийн Гүйцэтгэх захирал Баясгалангийн Мөнхзоригийг Gogo Cafе ярилцлагын зочноор урилаа. XXI зуун бол мэдээллийн технологийн эрин зуун хэмээн дэлхий нийтээр тунхаглаж байв. 1990-ээд оны сүүлчээр хотын төвийн дунд сургуульд ч Мэдээлэл зүйн хичээлээр багш компьютерийн алгоритмыг самбарт зурж заана. Сургуулийн кабинетэд цөөн тооны компьютер байх ч түүнийг хичээлд ашиглах нь ховор тул тоосонд дарагдан хэвтэнэ. Компьютер хэмээх төсөөллийн ертөнцийг өөртөө бүтээж, түүгээр жигүүрлэн, хааяа нэг компьютер таарвал сониучирхан асааж, оролдож үзэж, ирээдүйд эзэмших мэргэжил, чиг баримжаагаа болгосон хүүхдүүд бол 1990-ээд оны сүүлч үеийнхэн. Тэдний төлөөлөл бол Б.Мөнхзориг.

Тэрбээр Турк улсын Эгэ их сургуулийг компьютерийн инженер мэргэжлээр төгсөж ирснээс хойш мэргэжлээрээ тасралтгүй ажиллаж, өсөн дэвшсээр өдгөө Монголд технологи импортлогч, нутагшуулагч  компани удирдаж буй СЕО болов.  

Дижитал хувьслын энэ үед аливааг хялбарчилж, ухаалгаар шийдэх технологийн ямар шийдлүүд гарч ирж буйг тэд судалж, нэвтрүүлэх ажлыг хариуцдаг. Мобинет компани  хэрэглэгчдэд нэгэн шинэлэг үйлчилгээг санал болгож буй юм.

Та дэлхийн хаана ч очсон Монголын болон гадны телевизийн топ сувгуудыг, видео, кино сангаас гар утас, таблет зэрэг өөрт байгаа ухаалаг төхөөрөмжөөрөө дамжуулан үзэх шинэ боломжийг Мобинет компани бүрдүүлжээ. Дэлхийн нийтэд мэдээллийн технологийн дэвшилтэт шийдэл хэмээн нэрлэгдэж буй OTT технологи болон мэдээллийн технологийн салбарын хөгжлийн чиг хандлагын талаар ярилцлаа. 

-Мобинет брэндийг монголчууд сайн мэдэх болжээ. Танай компани мэдээллийн технологийн салбарт хэзээнээс ажиллаж, хэдэн төрлийн үйлчилгээ үзүүлж байна вэ?
-Компаниа товч танилцуулахад Мобинет бол 20 жилийн тэртээгээс Монгол Улсад банк, уул уурхай, төрийн байгууллагууд зэрэг орон даяар салбартай байгууллагуудад өндөр хурдны интернэтийн үйлчилгээ үзүүлж ирсэн арвин туршлагатай компани юм. 2009 оноос Улаанбаатар хот болон 21 аймгийн айл өрхүүдэд өндөр хурдны интернэтийн үйлчилгээг үзүүлж эхэлсэн. Мөн VoIP буюу IP технологид суурилсан телефон ярианы үйлчилгээ үзүүлдэг. Хүмүүсийн мэдэх 75-тай дугаарууд бол Мобинетийн VoIP үйлчилгээний дугаарлалт юм.

Дээр нь байгууллагуудад зориулсан и-мэйл хостинг, вэб хостинг, Дата төвд сервер байршуулах зэрэг Дата төвийн цогц үйлчилгээ үзүүлдэг. Сүүлийн 2-3 жилд ICT буюу байгууллагын мэдээлэл, харилцаа холбооны технологийн цогц шийдлийн үйлчилгээ үзүүлж эхэлсэн. Гадаадын технологийн томоохон компаниудын программ хангамж, тоног төхөөрөмжийн борлуулалт, тухайн байгууллагын хэрэгцээ шаардлагад ямар технологи хэрэглэж болох шийдлийг санал болгоод, авчирч суурилуулж өгнө. Шаардлагатай бол программ хөгжүүлэлт, хуучин системээс нь шинэ рүү шилжүүлэх зэрэг үйлчилгээг үзүүлдэг. Бид мэдээллийн технологийн салбарт 15 төрлийн үйлчилгээ үзүүлж байна.

-Танай компани өнгөрсөн жил VOO үйлчилгээг зах зээлд нэвтрүүлсэн. Энэ шинэ  үйлчилгээний талаар мэдээлэл өгөхгүй юу?
-Бид интернэтийн үйлчилгээ үзүүлэх үндсэн бизнестээ тулгуурлан дараагийн шинэ технологийг нэвтрүүллээ. Энэ бол ОТТ буюу Over The Top технологи юм. Нийтийн интернэт сүлжээгээр дамжуулан видео контент болон телевизийн олон сувгийн үйлчилгээ үзүүлдэг онцлогтой. ОТТ нь Монголд төдийгүй дэлхий нийтэд түгээмэл ашиглаж байгаа шинэ технологи. Бидний сайн мэдэх Neftlix, AppleTV, Amazon Prime үйлчилгээнүүд бол OTT технологийн хамгийн гол тоглогчид. 

Мобинет компани ОТТ технологид суурилсан VOO үйлчилгээг 2020 оны дөрөвдүгээр сард зах зээлд нэвтрүүлсэн. Үүний гол давуу тал нь интернэт л байвал VOO үйлчилгээгээр дамжуулан дэлхийн хаанаас ч үйлчилгээгээ ашиглах боломжтой.

-OTT технологи, VOO үйлчилгээ нь IPTV-үүдээс ямар ялгаатай вэ?
-Товчхондоо ОТТ бол IPTV-ийн дараагийн үеийн технологи гэж хэлж болно. Ихэнх айл өрхүүд IPTV-үүдээр дамжуулан видео контент, кино, телевизийн сувгуудыг үзэж байна. IPTV үйлчилгээг авахын тулд өөрийн гэрт эсвэл оффистоо тусгайлсан сүлжээ татуулж зөвхөн тухайн байршилдаа л үзэж болно. VOO үйлчилгээний хувьд IPTV-үүдтэй төстэй үйлчилгээг үзүүлэх боловч интернэт л байвал Монголдоо эсвэл дэлхийн хаана ч явсан зурагт, гар утас, таблет, зөөврийн компьютер зэрэг өөрт байгаа төхөөрөмжөөрөө дамжуулан телевизийн сувгууд, хэрэгтэй контентоо үзэж, мэдээ мэдээллийг авах боломжийг бүрдүүлснээрээ давуу талтай.

Заавал Мобинетийн интернэт байх албагүй, бусад интернэтийн үйлчилгээ, гар утасны 4G сүлжээ, Wifi байсан ч болно. Танай зурагт ухаалаг зурагт бол төхөөрөмж авах шаардлагагүй VOO аппликейшнийг зурагтандаа суулгаад ашиглаж болно. Ухаалаг зурагт биш байсан ч VOO төхөөрөмжийг холбосноор зурагтаа ухаалаг болгож YouTube үзэх, вебээр аялах, тэр ч байтугай хүссэн тоглоомоо суулгаад тоглож болно. Нэг эрхээр бүртгүүлээд ямар ч төхөөрөмжөөр үзэж болох технологийн хувьд маш өргөн хүрээнд ашиглаж болох давуу талуудтай үйлчилгээ юм. 

Мобинет 2020 оны дөрөвдүгээр сард VOO үйлчилгээг зах зээлд нэвтрүүлэхэд тусгай зөвшөөрлийн асуудлууд нь тодорхой болоогүй байсан. 2019 онд Өргөн нэвтрүүлгийн тухай хууль батлагдаж, 2020 оноос дагаж мөрдөж эхэлсэн. Энэ хуульд ямар нэг технологи заагаагүй ба бид салбарын бодлого тодорхойлох болон зохицуулах байгууллагаас ОТТ технологи нэвтрүүлж,  холбогдох дүрэм журмын дагуу ажиллаж байгаа талаар мэдээллээ тухай бүрд нь солилцож, зөвшилцөн ажилласан. Гэсэн хэдий ч үйлчилгээгээ зах зээлд гаргасны дараа салбарын зарим оролцогчид санал гомдол гаргасан. Нэг талдаа хэрэглэгчдэд шинэ дэвшилтэт технологи санал болгосон ч нөгөө талдаа гомдол саналууд гарч байсан учир холбогдох байгууллагуудад хандаж, хууль дүрмийн дагуу хариу өгч байлаа. Харин өнгөрсөн аравдугаар сард ОТТ технологиор дамжуулж, олон суваг дамжуулах үйлчилгээ эрхлэх тусгай зөвшөөрлийг Харилцаа холбооны зохицуулах хорооноос гардан авлаа. Ингэснээр Мобинет компани ОТТ технологиор үйлчилгээ үзүүлэх тусгай зөвшөөрөл авсан Монголын анхны компани болж байна. Цаашид ижил төрлийн технологиор үйлчилгээ үзүүлж байгаа бусад байгууллагууд ч тусгай зөвшөөрлөө авч үйл ажиллагаа явуулах байх.

Тусгай зөвшөөрөл авснаар холбогдох хууль, журмын дагуу хүлээсэн нэг үүрэг байдаг нь олон суваг дамжуулах үйлчилгээ эрхлэгчид нь өргөн нэвтрүүлгийн телевизүүдийн гишүүнчлэлтэй Монголын Телевизүүдийн холбоонд хэрэглэгчийн тоогоор сар бүр тодорхой хэмжээний үйлчилгээний хөлс төлөх үүрэг хүлээдэг. Бусад олон суваг дамжуулах үйлчилгээ эрхлэгчид энэ оны гуравдугаар сараас эхлэн хэрэглэгчдээсээ сар бүр дунджаар 2500 төгрөгийн хураамж багцын төлбөр дээр нэмэлтээр авч, Телевизүүдийн холбоонд төлж эхэлсэн. Харин бидний хувьд энэхүү хураамжийг 2022 оны есдүгээр сарын 30-ныг дуустал хэрэглэгчдээсээ авахгүйгээр Мобинетийн зүгээс Телевизүүдийн холбоонд төлөхөөр шийдвэрлэж, хэрэглэгчидтэйгээ тусгай зөвшөөрөл авсан баяраа хуваалцаж байгаа юм.
-VOO-гийн хувьд хэрэглэгчдийн сонирхож үзэх суваг, контентуудыг ямар шалгуур, судалгаагаар сонгож оруулсан бэ?
-VОО үйлчилгээг гаргахдаа анхнаасаа олон зуун суваг, олон жилийн өмнөх хуучин кинонуудыг оруулахгүй гэсэн бодлого баримталсан. Энэ бүхэн цаанаа өртөгтэй, гадаадын олон сувгууд, хуучин кино байсан ч худалдаж авахын тулд тодорхой хэмжээний төлбөр төлнө. Бизнесийн байгууллагуудын хувьд энэ зардлаа нөхөхийн тулд хэрэглэгчийн төлбөр дээр нэмж тооцох болдог. Тиймээс бид хүмүүсийн хамгийн их үздэг топ телевизийн сувгууд, зөвхөн шинэ кино,мэдээлэл, танин мэдэхүйн, хувь хүний хөгжлийн видео контентуудыг оруулахаар шийдсэн. Ингэснээр зардал багасна, улмаар хэрэглэгчдийн төлбөрийг хамгийн бага байлгах боломж бүрдэх юм.  

Бид сувгийн сонголтыг хийхдээ маркетинг, судалгааны компаниудын болон дотоодын судалгаа, хэрэглэгчдийн санал хүсэлтэд үндэслэн сонгож байна. Одоогоор гадаад дотоодын 40 орчим сувгийг оруулсан. Тусгай зөвшөөрөл авсан учир өргөн нэвтрүүлгийн үйлчилгээ үзүүлдэг зарим суваг байгаагүйг нэмэх, хэрэглэгчдийн хүсэлтээр гадаадын хэд хэдэн сувгийг нэмж, ойрын хоёр жилдээ 50-60 сувагтай болно. Мөн дотоодын уран бүтээлчидтэй хамтарч өөр платформд байхгүй оригинал контент бүтээх бодлого барьж байна. Neftlix-ийн гол ялгарал нь тэдний оригинал контентууд байдаг. Монгол Улсын хувьд өнөөдөр Америк, Солонгос тэргүүтэй гадаадын контентуудад асар их мөнгө төлж байна. Үүнийг орлох, өрсөлдөх Монгол контентуудыг хөгжүүлэхийн тулд хөрөнгө оруулалт хийж, цаашид үндэсний контентуудыг гадны бүтээлүүдийг орлох хэмжээнд хүргэх ёстой гэж үзэж байгаа.

-Шинээр контент бүтээхэд үйлчилгээний үнэ нэмэгдэх үү?
-Үнэ нэмэхгүй. VOO үйлчилгээг Монголд хэрэглэх гурван багцтай. 5900, 9900, 19900 төгрөгийн үнэтэй багц бий. Мөн үнэгүй багц ч байна. Дэлхийн хаанаас ч үзэж болох давуу талтай учир гадаадад амьдардаг монголчуудад зориулсан гадаадын хоёр багц санал болгож байгаа.  VOO аппликейшнийг гар утсан дээрээ татаад үнэгүй контентуудыг үзэх боломжтой. Үнэгүй ашиглах сонголт дээр нь сурагчдын онлайн хичээлүүдийг оруулсан. 

-VOO Cinema цоо шинэ үйлчилгээг зах зээлд нэвтрүүлжээ. Энэ талаараа сонирхуулаач?
-Бид энэ долоо хоногт VOO Cinema цоо шинэ үйлчилгээгээ зах зээлд нэвтрүүлээд байна. Энэ үйлчилгээгээр дамжуулан шинэ кинонуудыг кино театруудад гараад дуусангуут VOO Cinema-гаас хүлээн авах боломжтой. Цар тахлын энэ үед дэлхий нийтээрээ кино театруудад кино үзэхэд эрсдэлтэй хэвээр байна. Тиймээс дэлхийн болон Монголын кино уран бүтээлчид шинэ киногоо театруудад нээлт хийсний дараа OTT, IPTV платформуудад түрээслэн үзүүлэх бизнес загварыг санал болгож байна. Ингэснээр хэрэглэгчид маань эрсдэлээс өөрийгөө хамгаалан гэртээ, гарт утсаараа кино театрт байгаа мэт шинэхэн кинонуудыг хүлээн авч үзэх боломжийг бүрдүүлж байгаа юм. 

-Хэдийгээр өрх бүр гэртээ интернэтэд холбогдсон ч интернэтийн хурд нь хэрэглээг хангаж чадахгүй байна гэсэн гомдол их байдаг?  
-Интернэтийн хурд шалгадаг үйлчилгээ үзүүлдэг Fast.com-ын судалгаагаар дэлхийн хэмжээнд интернэт хэрэглээний дундаж хурд 98 Mbps байна. Харин Монголд энэ үзүүлэлт 48Mbps байна. Монголчууд дэлхийн дунджаас хоёр дахин удаан интернэт хэрэглэж байна. Гэтэл хичээл, сургалт, ажил гээд бүх зүйл цахимжиж, хэрэглээ улам бүр өсөн нэмэгдэж байна шүү дээ.

Гэрийн интернэтийн хурдыг хэмжээд үзэхэд кабелиар орсон интернэт 48Mbps ч хүрдэггүй. Зах зээл дээр давамгай байр суурь эзэлж, үйл ажиллагаа явуулж байгаа зарим компанийн хувьд нэмэлт хөрөнгө оруулалт хийж интернэтийн хурдыг нэмэх санаачилга гаргахгүй байгаагаас нэг талаараа хэрэглэгчид хохирч байна. Нэгэнт үйлчилгээгээ сонгоод 2-3 жилийн гэрээ байгуулж суурилуулсан бол үйлчилгээгээ цуцалж, өөр сонголт хийхээс түвэгшээдэг тал бий. Магадгүй хэдэн жилээр хатуу нөхцөлтэй гэрээ байгуулж, цуцлах бол тодорхой хэмжээний төлбөр төлөх нөхцөл тулгасан байдагтай холбоотой болов уу.  

Бид энэ байдлыг эвдэж, хэрэглэгчдэд сонголт өгч, 100Mbps хүртэл хурдтай интернэтийн үйлчилгээ, цоо шинэ OTT үйлчилгээг санал болгож байна. Сард заавал 60-70 мянга биш 30 мянган төгрөгөөр өндөр хурдтай, хямд үнэтэй үйлчилгээ авах боломж бий.

Нөгөө талаас гэртээ бараг байдаггүй, өндөр хурдны интернэт шаардлагагүй өрхүүдийн хэрэгцээнд нь нийцүүлж 10-20 Mbps-ын хурдтай интернэтийг хямд үнээр ашиглах сонголт ч байгаа. Гэхдээ ковидын нөхцөл байдлаас болоод хүмүүсийн гэрийн интернэт хэрэглээ нэмэгдсэн. Гэрээсээ ажиллаж, хүүхдүүд цахим хичээл үзэж байгаа энэ үед айл өрхүүдэд 10-20Mbps-ын хэрэглээ хангалтгүй болсон. Тэгэхээр бид 50, 100 Mbps-ын хурдыг түлхүү санал болгож байна. Мөн бид 1Gbps хүртэлх хэт өндөр хурдны өрхийн интернэт санал болгохоор техникийн бэлэн байдлыг хангахаар ажиллаж байна. Цаашид Монголын айл өрхүүдийн интернэт хэрэглээний хурд дэлхийн хурд руу дөхөх байх.

-Монголд иргэдийн интернэт хэрэглээ өндөр боловч хараахан бүрэн хангагдаагүй. Интернэтийн үйлчилгээ авах боломжгүйгээс цахим хичээлдээ хамрагдаж чадахгүй хүүхэд олон бий?  
-2021 оны гуравдугаар улирлын байдлаар гэрээт интернэт хэрэглэгчийн тоо 358 мянга, үүрэн холбооны өргөн зурвасын хэрэглэгчийн тоо 3.7 сая гэсэн статистик байна. Гэвч орон нутгийн хүүхдүүд интернэтээр бүрэн хангагдаагүйгээс цахим хичээлээ үзэж чадахгүй байгаа. Улаанбаатар хотын захын хорооллууд, шинэ суурьшлын бүсүүдэд ч интернэтийн хурд хангалтгүй. Кабелийн интернэт гэр хороололд маш бага, ихэнх нь 4G-гээр интернэтэд ордог. Алслагдсан зарим сум, баг, хил орчмын бүс нутагт интернэт огт байхгүй.

Дижитал хувьслыг дагаад интернэтийн хэрэгцээ өсөн нэмэгдэж байна. Тиймээс Мобиком групп интернэтийн хүртээмжийг чухалчилж, их хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийж байна. Мобиком групп рибрэндинг хийж алсын хараа, үнэт зүйлс, эрхэм зорилгоо шинэчлэн  тодорхойллоо. “Монгол Улсын иргэн бүрд дижитал технологийн хүрэлцээ, дижитал эрх тэгш байдлыг хангахад хувь нэмрээ оруулна” гэж зорилгоо тодорхойлсон. Монгол Улсын иргэн бүрийг хотын төвийнх шиг өндөр хурдтай интернэтээр хангах ажлыг Мобиком групп дангаараа гүйцэтгэхэд хүндрэлтэй хэдий ч энэ үйлсэд хувь нэмрээ оруулна, дэмжинэ гэсэн зорилго тавьсан.

Энэ зорилгынхоо хүрээнд тодорхой ажлуудыг эхлүүлээд явж байна. Тухайлбал, Сүхбаатар аймгийн Бичигтийн боомтод өндөр хурдны интернэт, 4G сүлжээ орох боломжгүй байсан. Мобиком группээс томоохон хөрөнгө оруулалт хийж, шилэн кабель татаж 4G сүлжээ, өндөр хурдны интернэт, VOO үйлчилгээгээ орууллаа. Бичигтийн боомтод ажиллаж амьдарч буй иргэд, албан байгууллагууд өндөр хурдны интернэт ашиглах боломжийг бүрдүүллээ. Үүнээс гадна баг, тосгонууд зэрэг алслагдсан газруудад шинээр сүлжээ оруулан ажиллаж байна. Технологи, хөрөнгө оруулалт талаас нь харвал энэ хөрөнгө оруулалтыг нөхөхөд хэцүү.

-Бизнес утгаар нь харвал ашиггүй гэсэн үг үү?
-Цөөн хүн амтай газарт ч өндөр дүнтэй хөрөнгө оруулалт шаарддаг. Тийм учраас өнөөг хүртэл хэн ч хөрөнгө оруулаагүй хэрэг шүү дээ. Энэ жил нэлээд олон газарт шилэн кабель татаж, мэдээлэл харилцаа холбооны дэд бүтэц байгуулсан. Энэ ажлыг ирэх жил ч үргэлжлүүлнэ. Үүгээрээ дамжуулан алслагдсан бүс нутагт өндөр хурдны интернэт, VOO үйлчилгээг нэвтрүүлж, телевизийн гадаад дотоодын сувгуудыг үзэх боломжоор хангах юм. Цахим хичээлүүдийг үнэгүй оруулснаар хүүхдүүд хичээлээ зурагтаар гарч байх үед нь үзэх боломжгүй, нэг гэрээс олуулаа сурдаг бол VOO-гээр дамжуулан боломжтой цагтаа ухрааж, нөхөж үзэх, эсвэл видео сангаас үнэ төлбөргүй хүлээн авах боломжийг бүрдүүлсэн.  

-Мобиком Корпорациас цахим хичээлээ үзэж чадахгүй байгаа хүүхдүүдэд дататай гар утас бэлэглэсэн. Энэ санаачилга боловсролд оруулсан томоохон хөрөнгө оруулалт боллоо?
-Тийм ээ. Боловсролын хоцрогдлыг арилгахад хувь нэмэр оруулах зорилгоор “Хүүхэд бүрд тэгш боловсрол” буюу “Smart education” төсөл хэрэгжүүлсэн юм. Төслийн хүрээнд алслагдсан нутагт амьдардаг, амьжиргааны түвшин доогуур, зорилтот бүлгийн хүүхдүүдийг сонгож, хичээлээ үзэх тусгай аппликейшн суулгасан, бүтэн жилийн дата эрхтэй ухаалаг гар утас бэлэглэсэн. Хүүхэд орж болохгүй сайтуудыг хаасан тохируулгыг мөн хийсэн.

БШУЯ-ны судалгаагаар ковидын үед орон даяар нийт 178 мянган хүүхэд теле болон цахим сургалтад хамрагдаж чадаагүй. Нэг дор бүх хүүхдийг төсөлд хамруулах  хөрөнгө санхүү, цаг хугацааны боломжгүй учир эхний ээлжинд нийслэл хотын есөн дүүрэг, 21 аймгийн 4-7 дугаар ангийн хүүхдүүдийг сонгосон. Зорилтот бүлгийн хүүхдүүдийг сонгоход БШУЯ, ХНХЯ, Дэлхийн Зөн Монгол байгууллагатай хамтарч ажилласан.  

Маш олон хүүхэд байсан учир сурах хүсэл тэмүүллээ илэрхийлсэн эссэ бичих, зураг зурах уралдаан зарлаж шалгаруулсан. Хүүхдүүд их хөөрхөн зүйлсийг бичсэн байсан. “Гэрт нь сүлжээ барьдаггүй учир машин, мотоциклтой уулын орой болон өндөрлөг газарт очиж хичээлээ хийдэг. Эрдэм номоо сайн сураад ирээдүйд мундаг хүн болно. Өөрөө түрүүлж сураад дүүдээ зааж өгнө” гэх мэтээр сурах хүсэл тэмүүлэл дүүрэн байгаа нь сайхан санагдсан. Ингээд аймаг тус бүрээс 40 хүүхэд, нийт 1320 хүүхдийг сонгож, Мобикомын захирлууд хуваагдан аймгуудаар явж, хүүхдүүдтэй уулзалт хийгээд утаснуудаа бэлэглэсэн. Дараа жил бас үргэлжлүүлнэ.

Мобиком Корпораци анх “Үдийн цай” хөтөлбөрийг санаачилсан. Сүүлдээ Засгийн газрын хөтөлбөр болж, үндэсний хэмжээнд хэрэгжсэн. Дараа нь сумдын ЕБС, цэцэрлэгийг боловсон ариун цэврийн байгууламжаар хангах “WASH” төсөл хэрэгжүүлсэн. Шийдлээ хүлээсэн нийгмийн чухал асуудал байсан учир мөн л Засгийн газраас дэмжиж орон даяар хэрэгжүүлэхээр болсон шүү дээ. Үүн шиг бизнесийн бусад байгууллага, Засгийн газраас энэ төслийг дэмжиж ажиллавал ирээдүй хойчид маань маш их хэрэгтэй. Мэдээлэлд хүрэх боломж нь хот дотроо ч хотын төв, хотын захад ялгаатай байна. Үүнээс болоод тоон бичиг үсэг тайлагдалтын (digital literacy) түвшин бага, тоон хуваагдал (digital divide) гэдэг зүйл үүсэж байна. Энэ бол нийгэмд сөрөг нөлөө үзүүлнэ, Монгол Улсын хөгжлийг хойш татна. 

-Цахим хичээлтэй холбоотойгоор хүүхдүүд өөрийн эзэмшлийн ухаалаг утас, таблет, компьютертай боллоо. Үүний сөрөг тал нь цахим орчинд олон цагийг өнгөрүүлж,  тоглоомд донтох, гэмт хэргийн золиос болох эрсдэл ч бий. Цахим орчны аюулгүй байдлыг хангах чиглэлд Та ямар зөвлөмж өгөх бол?
-Технологийн талаас нь харвал мөрийтэй тоглоом, насанд хүрэгсдэд зориулсан болон бусад хууль бус контент руу хандах эрхийг нь хязгаарлаж болно. Интернэтийн зохисгүй хэрэглээний цаана цахим орчинд бие биеэ дээрэлхэх, гэмт хэрэгт холбогдох, залилангийн золиос болох зэрэг олон асуудал бий. Үүн дээр Мобинетийн өрхийн интернэтийн үйлчилгээнд “Эцэг, эхийн хяналт” гэж цэс бий. Ээж, аав нь хүүхэд орох ёсгүй сувгуудад  хязгаарлалтууд тавих техникийн боломж бүрдсэн. Технологи талаас нь хааж боож байгаа боловч технологийн боломж хязгааргүй учир дахин гарц бий болоод байдаг.  

Нөгөө талаас цахим эринд амьдарч байгаа хүүхэд залуусыг зохистой хэрэглээнд сургах,  соён гэгээрүүлэх шаардлагатай юм. Түүнээс цахим орчноос бүрмөсөн хөндийрүүлэх  боломжгүй. Цахим орчинд биеэ зөв авч явах, хэрэгтэй мэдээллээ олж авах, хэрэггүй зүйлээсээ хол байхад суралцах ёстой. Digital literacy буюу цахим орчинд бичиг үсэг тайлагдах гэж үүнийг хэлж байгаа юм. Энэ талаар сургалтыг боловсролын системд оруулж өгвөл зүгээр байх. Хүүхдийн интернэтээр аялах эрхийг нь хязгаарласнаар  асуудлыг шийдэж чадна гэж Та үзэж байна уу?

-Үгүй л болов уу?
-Ирээдүй бүр ч илүү дижитал болно. Дэлхий дахинд 1990 оноос хойш төрсөн хүн бол дижитал ертөнцийн уугуул иргэд. 1990 оноос өмнө төрсөн нь цахим ертөнцийн цагаачид гэж тодорхойлох болсон. Монголын хувьд магадгүй 10 жилээр хойно байж болох юм.  Одоогийн хүүхдүүд бол дижитал ертөнцийн уугуул иргэд. Бид бол цагаачид. Биднийг хүүхэд байхад өнөөгийнх шиг технологи байсангүй. Харин өнөөгийн хүүхдүүдийн төрсөн цагаас нь байна. Тиймээс цахим орчноос хөндийрүүлнэ гэсэн ойлголт байхгүй. Одоо бид гэрээсээ ажиллаж, гэрээсээ хичээлээ хийгээд эхэлчихлээ. Зөвхөн ажил, хичээлээр хязгаарлагдахгүй, ирээдүйд энэ байдал бүр ихэснэ.

Metaverse гэж шинэ ойлголт гарч ирсэн. Фэйсбүүк толгой компаниа “Мета” гэж нэрлэлээ. Марк Зукерберг “Ирээдүйд Metaverse гэж зүйл бий болно. Бодит амьдралаас гадна дижитал орчинд шинэ амьдрал бий болно. Бид үүнд бэлдэж байна” гэж мэдэгдлээ. Энэ бол технологийн боломжийг үнэлсэн бодит үнэн. Бидний хүүхдүүд чөлөөт цагаа гадаа тоглох, өвөө эмээгийндээ очих зэргээр өнгөрүүлдэг. Энэ нь аюулгүй юу? гэвэл үгүй. Эрсдэл бий. Хүйтэн, агаарын бохирдол, бас хулгай дээрэм, зам хөндлөн гарахад ч эрсдэл учирч болно. Гэвч бид дасан зохицоод, зааж сургаад амьдарч байна. Цахим орчин бол зарчмын хувьд үүнтэй адил. Сургуулиас харихдаа энэ замаар яваарай гэж зааж сургадаг шиг цахим хэрэглээнд хүүхдээ зөв залаад явах ганц л сонголт бий. Ирээдүйн 20 жил цахим ертөнц, бодит амьдрал хоёр холилдсон байх болов уу. 

-Тэгвэл эсрэгээрээ технологийн хоцрогдол хүүхдийн танин мэдэхүй, хөгжилд хэр зэрэг нөлөөлөх бол. Мэргэжлийн хүний хувьд Та юу гэж харж байна?
-Сөрөг үр дагавар байлгүй яах вэ. Нэгдүгээрт, үндсэн сургалтын агуулгаа авч чадахгүй байна. Хоёрдугаарт, Дижитал технологи ашиглаж байгаа хүүхдүүд үндсэн боловсролоо эзэмшихээс гадна технологийн давуу талыг ойлгоод, зөв ашиглаж сурч байна. Тэгэхээр технологийг эзэмших боломжоор хангагдаагүй хүүхдүүд давхар хоцрогдож байна л даа. Тийм учраас л бид технологийг хүртээмжтэй болгоё, дижитал эрх тэгш байдлыг бүрдүүлье гэсэн санаачилгуудыг гаргасан. 

-Монгол Улс технологийн хөгжлийн хувьд ямар цаг үедээ явна вэ?
-Технологийг ашиглах боломжийн хувьд харьцангуй хоцрогдолгүй гэж болно. Өнөөдөр Америкт нэвтэрсэн технологийг аваад хэрэглэх боломж байна. Төлбөрийн шийдлүүд, зээл авах, цахим мөнгө зэрэг үйлчилгээ аль хэдийнэ нэвтэрч, хэрэглээ боллоо. Монголын хүн амын дийлэнх нь хүүхэд, залуус учир шинэ технологи ойлгох, хүлээн авах чадвар нь сайн гэж боддог. Гадны өндөр хөгжсөн атлаа дундаж наслалт өндөртэй орнуудад блокчэйнд суурилсан технологийн шийдлүүд, цахим мөнгө зэрэг шинэ технологиуд гарч ирэхэд хүлээж авах сонирхол багатай, хаширладаг тал бий.

Бид технологи бүтээж байна уу? гэвэл бүр юу ч үгүй орнуудтай харьцуулахад гайгүй. Гэхдээ өөрөөсөө илүү улс орнуудтай харьцуулж байж л өрсөлдөх чадвараа сайжруулна. Тэдэнтэй харьцуулбал шуудхан хэлэхэд хол хоцорсон. Шалтгаан нь Монголд хүний нөөц хүрэлцээгүй байна. Их, дээд сургуулийн оюутнуудын маш бага хувь нь мэдээллийн технологийн чиглэлээр сурч байна. Энэ салбарт ажиллах чанартай  боловсон хүчин бэлтгэх нь хангалтгүй байгаа учир программ хангамж талын хөгжил сайнгүй байна.

Компьютерийн тоног төхөөрөмжийн үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх гэж санаагаа чилээхийн  хэрэггүй. Бэлэн төхөөрөмж ашиглан программ хангамж хийх боловсон хүчин бэлтгэж, программ хангамжаа борлуулах зах зээл нь нээлттэй шүү дээ. IT-гийн мэргэжилтнүүдийн цалин үнэлгээ өндөр болсон. Мэдээллийн технологийн сайн инженерүүд уул уурхайн салбарынхантай өрсөлдөхүйц сайн цалин авч байгаа.

Сүүлийн 2-3 жилд IТ-д суурилсан шинэ спарт-апууд олноор гарч ирлээ. Мөн Amazon, Google зэрэг аваргууд ур чадвартай, хэл устай сайн инженерүүдийг авч байна. Гэрээсээ Google-д ажиллаад дэлхийн цалин авах боломж нээгдсэн. Одоо дунд сургуулийн, төгсөх ангийн хүүхдүүд мэдээллийн технологийн мэргэжил эзэмшвэл хамгийн эрэлт хэрэгцээтэй, цаг үеэ олсон сонголт болно. Ажлын зар хараарай, IT-гийн мэргэжилтэн авна гэсэн зар их байдаг юм. 

-Мэргэжлээ зөв сонгох нь ирээдүйд сайхан амьдрах чухал хүчин зүйл болно. IT-гийн мэргэжлийг сонгоход Танд юу нөлөөлсөн бол?
-Би нэгдүгээр хорооллын хуучнаар 80-р сургууль, мөн Багшийн дээд сургуулийн лицей 104-р сургууль гэж байсан тэнд төгссөн. Ахлах ангид сурч байхад манай сургуульд Apple-II гэж хуучин компьютерууд байсан. Тэрийг хэн ч ажиллуулдаггүй, нэг өрөөнд байж л байдаг.  Мэдээлэл зүйн хичээл дээр компьютерийн алгоритмыг самбар дээр зурж тайлбарлана. Биднийг ахлах ангид байхад XXI зуун бол мэдээллийн технологийн эрин зуун гэж ярьдаг л байлаа. Би ч тоо суурьтай, энэ талын хичээлүүддээ илүү сонирхолтой.  

Ээжийн ажилд нэг компьютер байдаг. Би хааяа очиж тэрийг нь оролдож үзсээр компьютерт илүү сонирхолтой болсон. Аравдугаар ангиа төгсөөд КТМС-д элслээ.  Нэгдүгээр курс төгсөх үедээ гадаадын тэтгэлэг сонирхож эхэлсэн. 3-4 улсын тэтгэлэгт хөтөлбөрт шалгуулаад Туркийн тэтгэлэгт тэнцсэн. Туркийн Измир хотод байдаг Эгэ их сургуулийн Компьютерийн инженерийн ангид элсэн сурсан. Туркэд сурч байхдаа гуравдугаар курсээ төгсөөд AIESEC гэж олон улсын оюутны дадлагажуулах хөтөлбөрт хамрагдаж, 2006 онд сургуулиасаа нэг жилийн чөлөө аваад Германд ажилласан юм. Хийдэг ажил нь хиймэл оюун ухааны алгоритм ашиглаж, Европын зах зээл дэх хуучин машины зах зээлийн үнийг таамагладаг. Тухайлбал, ямар үйлдвэрийн, ямар маркийн, хэдэн оны машин хаана очвол ямар үнээр зарагдаж болох вэ? гэдэг таамаглал хийдэг. Германы машины зах зээл асар том. Хүмүүс нь хоёр жил унаад машинаа зардаг зах зээл. Тэр компанийн хэрэглэгч нь Германы авто машин үйлдвэрлэгчид болох Даймлер Крайслер, Волксваген зэрэг том том үйлдвэрлэгчид бидний гаргадаг тэр судалгааг ашиглахын тулд нэг компани нь л гэхэд сард 20 мянган евро төлдөг байсан.

Монголын зарын сайтуудад машин зарна гэсэн зарууд байдаг даа. Германд ч мөн адил. Тусгай программ хангамж ажиллаж, тухайн машиных нь модель, үзүүлэлтүүд, зургийг нь таньж аваад, мэдээллийн бааз руугаа татаж оруулдаг. Өдөр бүр хэдэн зуун зар автоматаар цуглуулж аваад, түүн дээр нь хиймэл оюун ухааны алгоритм ажиллаж, ямар үзүүлэлт нь үнэд нөлөөлж байгааг гаргаж ирдэг. Машины дилерүүд бас манай судалгааг харж, машинаа хаана борлуулбал илүү сайн үнээр зарж болох мэдээллээ авна. Германд тэгж нэг жил ажиллаад, буцаж очоод сургуульдаа нэг жил сурч төгсөөд Монголдоо ирсэн. 

-Төгсөөд Германд ажиллах сонирхол байгаагүй гэж үү?  
-Би Засгийн газрын тэтгэлгээр сурсан учир буцаж ирээд эх орондоо ажиллах ёстой. “Сургуулиа төгсөөд хүрээд ир. Чи оюутан байсан учир бага цалинтай байсан. Одоо үндсэн ажилтан болоход цалин чинь нэмэгдэнэ” гэж байлаа. Тэр үед сард 1800 еврогийн цалин авч байсан санагдана. Ханбургийн хажууд байдаг Люнэбург гэж жижигхэн хотод 60-70 хүнтэй компани байсан. Тэнд герман, орос, энэтхэг, турк, монгол гээд орон орны хүмүүс ажилладаг байлаа. Тийм жижигхэн компани гэхэд дэлхийн том том машин үйлдвэрлэгчдэд үйлчилгээгээ сарын 20 мянган еврогоор зардаг бүтээмж өндөртэй компани байжээ. Мэдээллийн технологи бүтээмжийг тэгж нэмэгдүүлдэг. Монголд IT-гаар дагнан ажилладаг зарим компанийн одоо ашиглаж байгаа программ хангамжийг Германд аль 15 жилийн өмнө ашиглаж байв. Гэхдээ манайхан бүгд тийм биш байх аа. Дэлхийтэй хөл нийлүүлэн хамгийн сүүлийн үеийн аргуудыг ашиглаж байгаа компаниуд бий байх.

-Засгийн газрын тэтгэлгээр гадаадад сурч, өндөр боловсрол эзэмшээд Монголдоо ирээгүй залуучууд олон байдаг шүү дээ?
-Олон бий. Миний хувьд гадаадад ажиллах боломж нээгдсэн ч Монголдоо ирж сурч мэдсэнээ зориулъя гэсэн хүсэл тэмүүлэл байсан. 2008 онд ирээд одоогийн Харилцаа холбоо, мэдээллийн технологийн газарт мэргэжилтнээр орсон. Тэр үед олон гоё төслүүд хэрэгжиж байлаа. Одоогийн Үндэсний дата төвийн төсөл хэрэгжүүлэх шатанд явж байсан. Майкрософтын программуудыг монгол хэлнээ хөрвүүлэх төсөл дээр Майкрософтоос хүмүүс ирээд Монголын хэл шинжлэлийн эрдэмтэд, их сургуулийн багш нартай уулзалт хийж, манайхантай ажиллаж байсан. “Хүүхэд бүрд компьютер” төсөл хэрэгжиж, хүүхдүүдэд ногоон өнгөтэй, унахад хагардаггүй компьютер тарааж өгсөн дөө. Сумдууд руу шилэн кабель татах төсөл ид хэрэгжиж, ихэнх сум интернэтэд холбогдож байсан гээд яривал олон гоё төслүүд хэрэгжсэн.

Төрөөс мэдээллийн технологийг хөгжүүлэх ажлыг бодлогоор дэмжиж, эрх зүйн орчныг бүрдүүлж, үндсэн дэд бүтцийг тодорхой хэмжээнд хийж өгсөн ч энэхүү бодлогыг яг бодитоор ажил хэрэг болгож хэрэгжүүлэхэд хувийн хэвшлийн үүрэг оролцоо асар их байсан. Үүнийг олж хараад хувийн хэвшилд ажиллаж үзье гээд найз нөхөд, гэр бүлийнхэнтэйгээ зөвлөлдөөд Мобикомд оръё гэж өргөдлөө өгсөн. Шалгалт өгөөд 2009 онд Мобикомд орсноос хойш одоо 13 дахь жилдээ ажиллаж байна. Би IT-гийн инженер учир Мэдээллийн технологийн албаны программ хөгжүүлэгчээр ажиллах хүсэлт өгсөн юм. Гэтэл намайг миний огт мэдэхгүй Шинэ бизнес хөгжлийн албанд хуваарилсан. Тэр үед олон улсын стандартад нийцсэн Дата төвтэй болох, өрхийн интернэтийн бизнесийг эхлүүлэх зэрэг ажлууд төлөвлөсөн байсан юм билээ. Би энэ талаар ойлголт байхгүй ч хуваарилсан газарт нь л орчихсон. Мобикомд шинээр ямар нэг төсөл эхлэхийн өмнө Шинэ бизнес хөгжлийн албанд эхний судалгааг нь хийдэг. Тэр бизнесийн онцлог, гадаадад ямар байдаг гэх мэтээр тал талаас нь судалсны дараа  боллоо гэж үзвэл дараагийн шат руу шилжүүлдэг бүтэц юм.

IT-гаас тэс өөр бизнесийн тооцоо, санхүүгийн үр ашиг гэх мэтээр мэдэхгүй зүйлүүд их гарч ирсэн учир 2009 ондоо СЭЗИС-ийн бямбын ангид орж, Санхүүгийн менежментийн мэргэжлээр сурсан. Ямар ч бизнесийг удирдахад мөнгө санхүү, үр ашгийг тооцоолох ажил байдаг учир санхүүгийн мэргэжил эзэмшсэн минь их хэрэг болсон доо. Миний карьерт хэрэгтэй зөв шийдвэрүүдийн нэг байсан гэж боддог.

-Ажилдаа баримталдаг ямар нэг зарчим байдаг уу?
-Би хувьдаа хатуу зарчим баримтлах гэхээсээ илүү уян хатан байдал, дасан зохицох, суралцах, хөгжихийг илүүд үздэг. Анх программистаар ажилд орох хүсэлтээ өгсөн. Гэтэл бизнес хөгжүүлэлтийн мэргэжилтэн бол гэхээр нь OK гээд л орчихсон. Оронгуут “Дата төв байгуулна, судал” гэлээ. Интернэт ухаад олон улсын ямар стандарттай, ямар зүйл байдгийг нь гаргаж ирсэн. Дараа нь шинэ компани байгуулах, компани татан буулгах, компанийн хувьцаа авах, зарах гэх мэтээр дөнгөж сургуулиа төгсөөд ирсэн миний хувьд ахадсан гэмээр том ажлуудыг хариуцуулж байв. Тэгэхээр надад ажил голох, ажлаас халшрах, эсвэл би үүнийг л  мэднэ, энэ миний хийх ажил биш гэх мэтээр хойш суух бодол төрдөггүй. “Хий” гээд үүрэг өгвөл судлаад, сураад л үр дүн гаргахын төлөө ажилладаг. Хэдийгээр би Мобиком компанид 13 жил ажилласан ч групп дотроо зургаан өөр ажлын байр сольчихоод байна. Тэгэхээр дунджаар 2-3 жил тутамд шинэ ажил хийж байсан болж таарч байна.

-Нэг ажлыг хэдэн жил хийвэл болно гэж үздэг вэ?
-Нэг ажлыг гурван жилээс удаан хийвэл уйдна. Хаашаа ч хөрвөх шаардлага гарсан орчиндоо зохицоод сурч, судлаад ажиллах л ёстой гэж боддог юм.

-Цаг гарган ярилцсан Танд баярлалаа.