Н.Цогтбаяр: Дэлхийн кино үйлдвэрлэлийн салбар том юм шиг боловч үнэндээ маш жижигхэн

-Дэлхийн кино зах зээлд монгол киног танилцуулах нь танай компанийн үндсэн үйл ажиллагаа шүү дээ. Та хэрхэн ажилладаг тухайгаа хуваалцаач.
-Манай компани кино наадмуудад /фестивальд/ оролцож монгол киног гадаад зах зээлд сурталчилж, гаднын киног Монголд нийлүүлдэг. Энэ хүрээнд жилд ойролцоогоор 8-9 маркетаар явна. Маркет гэдэг нь киноны яармаг худалдаа буюу зах зээл юм.

Кино наадамд уран бүтээлчид киногоо танилцуулж, дэлхийн хүртээл болгодог. Кино наадмууд Мөн дэргэдээ маркет гаргадаг. Энэ үеэр кино уран бүтээлчид бүхээг /booth/ засаж, чимэглээд тухайн жилийнхээ шинэ киног сурталчилж, борлуулдаг. Гэхдээ кино наадам болгон маркет гаргадаггүй л дээ. Энэ тохиолдолд би тэнд зөвхөн кино үзэх гэж л очихоос биш бизнес хийх боломж бага байдаг.

-Шинээр гарч байгаа монгол кино бүрийг авч явдаг уу?
-Анхандаа бол монгол кино бүрийг авч явах эрмэлзэлтэй байсан. Сүүлдээ үнэхээр тэгж болохгүй юм байна, чадахгүй юм байна гэдгээ ойлгосон. Яагаад гэхээр бүх киног авч явахад зардал их гардаг юм. Хүн болгон “миний киног хүн бүр үзнэ” гэж хийдэг. Гэтэл үзэгчдийн сонирхол тийм биш. Сэдэв, насны ангилал гэх мэт олон зүйлээс шалтгаалаад зорилтот хэрэглэгч нь хүртэл ангилагдана.

Тэгэхээр үнэхээр мундаг кино гаргаад ирвэл гаднын улсуудтай холбож өгье гэдэг үзэл баримтлалтай байна. Харин уран бүтээлчид өөрсдөө гаднын компаниудтай гэрээ хийж, цөөн газраар борлуулдаг болсон. Ийм маягаар ажиллаж байгаа газрууд зөндөө бий.

-Дотоод, гадаадын гэж ялгалгүй хүн бүхэн сонирхох кино хийе гэвэл бид юуг анхаарах ёстой вэ?
-Бүтээж байх явцаасаа эхлээд уран бүтээл нь үзэгчдэд хүрч байх ёстой. Ихэнх уран бүтээлчдийн алдаа бол хийж байгаа зүйлээ бэлэн болсон хойно нь хүнд хүргэх гэдэг. Яагаад ингэж болохгүй вэ гэдгийг жишээгээр тайлбарлая.

Ресторан байлаа гэж бодъё. Манайд орж ирэх хүмүүс будаатай хуурга л идэх байх гээд баахан будаатай хуурга хийгээд тавьчихъя. Гэтэл орж ирэх хүмүүс тахиа идмээр байж болно. Даанч чамд тахиа байхгүй, будаатай хуурга л бий. Будаатай хуургыг нь авч идэх нэг, хоёр хүн бий. Харин ихэнх нь идэхгүй.

Яг үүнтэй адилхан киног хийж байх явцдаа л хүмүүст хүргэж эхлэх хэрэгтэй. Тэгээд миний киног хэн, хаана сонирхож байна гэдгийг судлах нь чухал. Одоо амжилттай кино наадмуудаас явж байгаа манай кинонууд ихэвчлэн ко-продакшн буюу гаднынхантай хамтарсан бүтээл байдаг. Франц, Итали гэх мэт хаанах ч юм тэр гаднын хүмүүс тухайн уран бүтээлийг эхлүүлэхэд нь л хамт ажиллаж, бүх сурталчилгааг нь хийж өгдөг.

Борлуулалтын бус кинонууд ихэнхдээ тухайн киноны зардлыг эргэн төлөх төлбөрийн нөхцөлгүйгээр тэтгэлэг хэлбэрээр санхүүжүүлдэг. Өөрөөр хэлбэл янз бүрийн сангаас олгогддог мөнгө. Ийм мөнгөөр ихэнхдээ зохиогчийн киног хийдэг. Харин арилжааны кино санхүүжих тохиолдолд, заавал буцаан олгох урьдчилсан тохиролцоотой байдаг.

-Зохиогчийн кино гэдгийг тайлбарлаач.
-Бидний сайн мэдэх арилжааны кино бол шууд утгаараа ямар нэгэн сэдвийг баяжуулаад мөнгө олох зорилготой бүтээгдсэн байдаг шүү дээ. Харин зохиогчийн гэдэг нь ямар нэгэн чухал сэдэв хөндсөн бүтээл байдаг. Дэлхийн хүмүүст заавал харуулах, ойлгуулах хэрэгтэй гэсэн сэдэв, агуулга хамаарна.

Киног үзэх зорилтот хэрэглэгч хүртэл ангилагддаг гэж хэлсэн дээ. Тэгвэл зөвхөн зохиогчийн буюу кино наадамд оролцсон, сайн кино үзэх сонирхолтой хүмүүс байдаг. Тийм хүмүүс арилжааны кино үзэж, цаг үрэх шаардлагагүй гэсэн үзэл баримтлалтай байх жишээтэй.

-Кино наадамд оролцох нь уран бүтээлчдэд ямар ашигтай вэ?
-Хэрэв киногоо дэлхийд таниулж чадвал дараагийн кинондоо санхүүжилт олох боломжтой. Хамгийн чухал нь энэ. Дандаа зохиогчийн кино хийж, зардал бүрээ өөрийн халааснаас гаргаад байвал тухайн бүтээгч нь өөрөө ямар байдалд орох нь ойлгомжтой. Тэгэхээр дараагийн уран бүтээлийнхээ төсвийг олж, түүнээсээ цалинжих шаардлагатай шүү дээ.

-Манайхаас зорилгодоо хүрсэн уран бүтээлч байгаа болов уу?
-Байлгүй яах вэ? Саяхан нээлтээ хийсэн “Сэр сэр салхи” УСК-ны найруулагч П.Лхагвадулам байна. Урьд нь хийж байсан богино хэмжээний кинонууд нь Каннын наадамд амжилттай оролцож байлаа. Венецийн наадамд ч мөн адил амжилттай оролцсон. Эдгээр амжилтуудаараа дараагийн уран бүтээл хийх дэмжлэгийг олж, авсан байх.
Мөн Монголын “Кино урлагийг дэмжих сан”-гаас хүртэл дэмжлэг авсан. Өөрөөр хэлбэл дүрмийн дагуу амжилтад хүрч байгаа нэгэн.

Ингэж ажиллаж байгаа уран бүтээлчийн дагаагийн төслийг нь гаднынхан хүлээж, сураг тавьж байдаг. Тэгэхээр П.Лхагвадулам эхлүүлэх гэж байгаа төслөө танилцуулдаг байх жишээний.

-Наадамд амжилттай оролцоод санхүүжилт авлаа гэж бодъё. Уран бүтээл хэнийх нь өмч болох вэ?
-Ко-продакшн буюу хоёр орны нийлмэл, хамтын бүтээл гэнэ. Тиймээс анх гэрээ байгуулахдаа хэрхэн тохиролцох вэ гэдэг нь чухал. Жишээлбэл “Сэр сэр салхи” Ганцаар ч тогтохгүй гурав, дөрвөн оронтой хамтарсан.

Үүнийг тайлбарлахын өмнө дэлхийн кино бүсийн талаар мэдэх нь зүйтэй. Дэлхийд 196-н кино бүс байдаг. Улс биш бүс. Бүсүүдэд киноны нээлт хийж, борлуулж, орлого олно гэсэн үг. Ко-продакшнтай хамтарч байгаа тохиолдолд кино зарсан ашгаа хуваах уу, үгүй юу гэдгээ бүс нэг бүрээр тохирно.

Монголд нээлт хийх гэж байгаа хүмүүс нь олсон ашгаа 100 хувь авна гэж тохирч болно. Эсвэл тал хувь, 20 хувийг нь өгнө гэх байдлаар хувааж ч болдог. Харин нөгөө тал “бид бусад бүсүүдэд заръя, олсон ашгаасаа өгье” гэсэн гэрээг хийж болно. Ямар нэгэн стандарт гэрээ байхгүй. Хүмүүс хоорондоо яаж тохирч чадна, түүгээрээ л гэрээ хийнэ.

-Манай уран бүтээлчид жилд 30-40 кино гаргадаг гэсэн албан бус тоо байдаг юм байна. Олон кино үйлдвэрлэхийн давуу болон сул тал юу вэ? Энэ тоо их үү?
-Хэтэрхий их байна. Зах зээлийн шалгуураар багасах л байх. Кино театрт бараг долоо хоног болгон нэг монгол кино нээлтээ хийж байгаа шүү дээ. Жилийн нийт долоо хоногоор тооцоолоход л 52 киног театрт нээгээд байгаа юм. Кино театраас гадна IPTV болон бусад дижитал платформд нээж байгаа кино зөндөө. Тэгээд ихэнх л энэ зах зээл дээрээ ажиллаж байна.

-Монголын зарим уран бүтээлчид гаднын улсуудад албан ёсны эрхтэйгээр кино гаргаж байна гэдэг шүү дээ. Тэд яг албан ёсны эрхтэй байдаг уу?
-Монголчуудыг дэлхийг тойрч киногоо борлуулж байна гэдэг л дээ. Гэхдээ тэр улсдаа татвар төлж, кино театраар нь албан ёсны эрхтэй гаргасан нь ховор.

Гадагшаа явахаараа тухайн улсынхаа аль нэг кино театрын 1-2 танхимыг  цагаар түрээсэлдэг. Тэгээд өөрсдөө үүдэнд нь зогсож, тасалбараа худалддаг. Тухайн кино театртаа ямар ч хамааралгүйгээр тусгайлсан эвент зохиож, хувийн үзлэг маягаар киногоо гаргаад байдаг.

Үүнтэй ижил үйл ажиллагааг Монголдоо ч хийдэг болсон байна. Киноны нээлт хийхдээ кино театрын танхим түрээсэлж, уран бүтээлчид, хамтрагчид гэм мэт хүмүүсээ урилгаар оруулдаг. Харин жирийн үзэгчийг театрт зарагдаж байгаа тасалбараас өндөр үнээр төлбөр төлүүлж, оруулдаг болсон. Учир нь тухайн киноны анхны үзэгч, бас уран бүтээлчидтэй нь хамт үзэж байна гэдэг гэх утгаар илүү үнэ төлж байгаа юм.

Монголчуудын хамгийн их суурьшсан оронд очиж, энэ зарчмаар киногоо гаргаад байгаа шүү дээ. Жишээлбэл АНУ-д гэхэд Вашингтон, Чикаго, Денвер, Сиатл, Сан-Франциско, Лос-Анжелес гэсэн энэ зургаан хотод л ийм үйл ажиллагаа их болдог. Европын хотуудаар явж байна. Бас л монголчууд төвлөрсөн газар. Түүнээс биш нэг ч монгол амьдардаггүй газар очоод киногоо энэ замаар гаргавал үзэх хүн олдохгүй л байх.

Албан ёсны эрхтэйгээр кино гаргана гэдэг нь тухайн улсынхаа "Box Office Record" -д нь орно. Тасалбар нь кино театраар нь зарагдана. Тэгээд борлуулагч компанитай гэрээлж, ашгаа яаж хувааж авах вэ гэдгээ шийднэ. Өөрөөр хэлбэл кино театрын танхимыг урьдчилж мөнгө төлж авахгүй. Мөн кино нь тодорхой хугацаанд кино театраар гарна. Тэгэхээр тухайн кино театрын хувьд тэр бүтээлд итгэх итгэл чухал. Энэ киног гаргах юм бол алдагдалгүй ажиллах юм байна гэх итгэл шүү дээ. Киног гаргахад цахилгаан, прожектор ажиллуулах, тасалбар зарах, попкорн зарах, цэвэрлэгээ хийх хүнийг цалинжуулах зардлаа тэд нөхөх ёстой.

-Тэгвэл албан ёсны эрхтэйгээр гадаадад гаргасан анхны монгол кино юу вэ?
-Миний сонссоноор бол З.Батболд найруулагчийн “Гоёлын даашинз” УСК анх гадагш гарсан. Хоёр дахь нь П.Дэлгэрбаяр найруулагчийн “Илд цэцэг” УСК-г манай компани буюу “Mongol Films Distribution” компани Сан-Франциско хотын “Marina” гэх кино театрт албан ёсны эрхтэйгээр долоо хоног гаргасан. Тасалбар нь "Brown box"-оор зарагдаж, "Box Office Record"-д нь орсон. Албан ёсоор гарч байгаа болохоор трейлер нь гаднын киноны трейлерүүдийн хамт цацагдсан.

П.Дэлгэрбаяр найруулагч өөрөө тэнд очиж, ирсэн зочидтой уулзаж байлаа. Үнэхээр гоё байсан. Дараа нь ямар кино гаднын кино театраар албан ёсны эрхтэй гарсныг мэдэхгүй байна.

-“Илд цэцэг” УСК-г тухайн хотод гаргахад хэр их орлого олсон бэ?
-Ихийг олоогүй. Гэхдээ алдагдал байгаагүй. Ямар ч байсан П.Дэлгэрбаяр найруулагч замынхаа зардлыг нөхсөн. Мөн тухайн кино театрт алдагдалгүй. Нийт орлогоо тэн хагасаар нь хувааж авсан.

-Үзэгчдийн сэтгэгдэл хэр байв?
-Үзэгчид маш сайн хүлээж авсан л даа. Нийт үзэгчдийн 60-65 хувь нь гаднын үзэгчид. Кино маань ч тэр өөрөө хүний сонирхлыг татахуйц гоё постертой. Үзэх киногоо театрт нь очоод шийдвэр гаргадаг хүмүүст сайн хүрсэн. Үзсэнийхээ дараа “Монгол киног монгол хэлээр нь англи хадмал орчуулгатай үзэх сонирхолтой байна” гэдгийг бидэнд хэлсэн. Мөн найруулагч нь гарч ирэхэд баяр хүргэж, алга ташсан. Монголчуудаас илүү гаднынхан их үзсэн. Бид хоёр их баярлаж байсан даа.

-Албан ёсны эрхтэй кино гаргахад тухайн улсдаа төлөх татварын хэмжээ ямар байдаг вэ?
-Тасалбарын үнэд АНУ-ын татвар нэмэгдэнэ. Тухайн үед 13 доллароор гаргаж байсан шиг санаж байна. Олсон орлогоосоо татвар төлнө. Татварыг нь дистербюшн буюу манай компани төлж байсан.

Харин албан ёсны эрхгүй, эвент хэлбэрээр кино үзлэг хийж байгаа тохиолдолд тасалбарын төлбөрийг бэлэн мөнгөөр хурааж авдаг. Мөн кино театрын тасалбарын үнээр биш өөрсдийнхөө дурын тогтоосон төлбөрийг л авдаг. Жишээлбэл, 30-45 ам.доллароор худалддаг. Ийм болохоор тэдэнд албан ёсны эрхтэйгээр кино гаргахаас илүү эвент үзлэг хийх нь ашигтай.

-Гэхдээ албан ёсны эрхтэйгээр киногоо гаргаж байж дэлхийд уран бүтээлээ таниулна биз дээ.
-Бичигдээгүй ч хэрэгжсээр ирсэн нэг зүйл бий. АНУ-ын кино театраар албан ёсны эрхтэйгээр киногоо гаргах юм бол тухайн киноны борлуулалтад эергээр нөлөөлдөг. Мөн АНУ-ын зах зээлд манай кино албан ёсны эрхтэйгээр гарсан гэдэг тодотголтой болж байгаа юм. Харин эвент маягаар гаргасан кино ийм тодотгол авч чадахгүй шүү дээ.

АНУ-д кино гаргахад хэчнээн дэлгэцээр гарч байгаа нь чухал. Энэ тоо нь тухайн киног хэр хэмжээнд том нээлт хийж байгааг илтгэх цар хүрээ юм. Өөрөөр хэлбэл хэдэн кино театрын, хэдэн дэлгэцээр гаргасан бэ гэдэг тоо чухал. Цар хүрээгээр нь өргөн болон жижиг кино гэж ангилна. 1-2 кино театраар гарч байгааг бол жижиг.

Харин 1500-2000 дэлгэцээр киногоо гаргавал өргөн цар хүрээтэйд тооцогдоно. Америк даяар гарна гэсэн үг. Үүнтэй харьцуулахад Монголд 90 гаруй л дэлгэц бий. Монгол уран бүтээлчид киногоо хамгийн сайн гаргалаа гэхэд 10 гаруй дэлгэц дүүргэж чадна. Бүгдэд нь гаргаж чадахгүй.

Манай компанийн амжилттай ажилласан нэг жишээг дурдвал солонгосын “Contents Panda” кино компанийн “Peninsula” буюу “Train to busan” гэх "зомбитой" киноны хоёрдугаар ангийг Монголд гаргасан. Яг цар тахлын үед Монголд ажиллаж байсан бүх дэлгэцээр, бүх цагаар нь гаргасан. Ингэж анх удаагаа том амжилт гаргасан. Тухайн кино дэлхий даяар нээлтээ хийхэд зөвхөн хоёр улсаас ашиг олсон. Нэг нь манайх нөгөө нь Сингапур.

Ашиг гэдэг нь тэр киног $50 мянгаар авлаа гэхэд худалдан авсан мөнгөө олоод түүнээс илүү гарч байгаа орлогоо “Contents  Panda" компанитай тэн хагасаар нь хуваана. Үүний өмнө бас кино театртайгаа хуваана. Киног гаргахаас өмнө орчуулах, постер хийлгэх, кино театраар зөөвөрлөх, хадмал орчуулга үүсгэх, сошиал медиа зардал гэх мэт мөнгө нэмэгдээд анхны худалдан авсан үнэ нь 50 биш $60 мянга болно. Тэгэхээр $60 мянгыг олохын тулд бид кино театраас $120 мянгыг олох хэрэгтэй болно. Энэ зорилтдоо хүрч байж амжилттай ажиллана.

-Тэгвэл манайханд киногоо гадагш гаргаж амжилттай ажиллах боломж хэр их байна вэ? Гадаад зах зээлээс ашиг олохын тулд юунд анхаарах вэ?
-Энэ тухай түрүүхэн дурдсан шүү дээ. Кино хийж эхлэхдээ л яаж борлуулах вэ гэдгээ бодох хэрэгтэй. Миний киног хэн үзэх вэ? гэдгийг хамгийн түрүүнд шийдсэн байх ёстой. Тэгэхээр дэлхийн зах зээлд киногоо борлуулна гэж бодож хийх хэрэгтэй.

Манайхан ихэвчлэн жүжигчдийнхээ нүүр царайгаар киногоо зарж байгаа шүү дээ. Постертоо хүртэл жүжигчин нь байж байдаг. Трейлер дээрээ жүжигчин нь гарч ирнэ. Трейлер бол кино шиг эхлэл, өрнөл, төгсгөлтэй байх ёстой. Тэгэхэд манайхан киноныхоо үйл явдлыг харуулахаас илүүтэйгээр жүжигчдийн хашхирч, жүжиглэж, эмоци гаргаж байгаа хэсгүүдээс трейлертээ гаргадаг. Үзэгчид түүнийг нь үзээд “энэ жүжигчин тоглосон юм уу, нэг иймэрхүү юм байх нь дээ” гэж төсөөлж сонголтоо хийж байна.

Миний сэтгэлд хоногшсон нэг трейлер байдаг юм. Трейлерийг нь үзээд хайр сэтгэлийн, романтик кино юм байна даа гэж бодоод очоод үзтэл сүнс гардаг кино байсан. Тэрийгээ трейлертээ огт гаргаагүй.  Ингэж л хийгдэх ёстой шүү дээ. Үйл явдалтай байх ёстой. Мөн киногоо үзэх үед л “хөөх” гэдэг мэдрэмж төрүүлэх гоё зангилаагаа үлдээх ёстой.

Жүжигчнийхээ нүүр царайг урдаа барьсан киног Монголдоо зарж болно л доо. Гэхдээ гадаадад гарахад тэр хүмүүсийг хэн ч танихгүй гэдгийг хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй. Тиймээс киноныхоо утга, агуулга, сэдэв, найруулгад анхаарах хэрэгтэй.
Гаднын үзэгч хүмүүс постерийг нь хараад тухайн киноны жанрыг нь ойлгож байх хэрэгтэй. Шууд утгаар хэлэхэд хайр сэтгэлийн тухай кино бол хоёр хүн духаа нийлүүлж, зүрх үүсгэж байх гэх мэт. Аймшгийн кино бол постерийг нь хараад л айж байх ёстой шүү дээ. Тэгэхээр хаана киногоо борлуулж байна вэ гэдэгт нь хамаатуулж, зах зээлд нь зориулж, трейлер хийх хэрэгтэй.

Жишээлбэл Солонгосууд гаднын киног авч ирээд солонгос кино болтол нь трейлерийнх нь үйл явдлыг сольж, хольдог. Хямдхан киног хүртэл постер трейлерийг нь дахиж эвлүүлж, супер болгосноо үзэгчдэд хүргэдэг. Бараг кино эвлүүлэг шиг их ажил болно. Трейлерт хууртаж, мөнгөө төлөөд үзчихсэн хүмүүс буцааж авч чадахгүй шүү дээ. Иймэрхүү молигдох зарчмаар ажилладаг дистербюшн компани зөндөө байна.

Монголын үзэгчид ч гэсэн кино үзчихээд гомдоллодог үе зөндөө бий. Трейлер нь гоё байсан хэрнээ “хогийн кино” байлаа гэдэг. Энэ бол трейлер, постер нь сайн хийгдсэн л гэсэн үг.

Тиймээс эхлээд киноны жанрыг сайн тодорхойлох шаардлагатай. Жанр нь тодорхой байвал зорилтот бүлэг нь ч гэсэн тодорхой болно. Зорилтот бүлэг гэж гадаад, дотоод зах зээлийг хэлж байгаа юм биш. Хэдэн настай үзэгч байх вэ гэдгийг хэлнэ. Үүнийгээ л тодорхой болгочих юм бол тэдэнд зориулсан маркетинг хийхэд илүү амар болно.

Үүнийг ойлгочихвол хийж байгаа киноныхоо найруулга, утга санаанд л анхаарал тавьж, харин бусад маркетинг, борлуулалтын ажлыг чаддаг хүмүүсээр нь хийлгээд сурчихна. Монголын киночид нээлтээ хийх гэж өөрсдөө кино театр руу гүйж очдог шигээ бүх зүйлийг өөрсдөө хийх гээд байдаг. Ингэж тал бүр тийшээ ажилд оролцоод байвал уран бүтээл чанаргүй болно.

-Чанаргүй уран бүтээл гэдгийг тайлбарлаач
-Уран бүтээл чанаргүй болдгийн жишээ цар тахлын үеэр тод ажиглагдсан. Гаднын улсуудын кино хүртэл сайн байхаа больж, онцгүй кино зөндөө гарсан.

Яагаад гэвэл эрэлт ихэссэн. Хэрэглэгч нэгхэн газраас кино үздэг бол 10-20 газраас кино хайдаг болсон. Гэтэл хайсан газар бүрээр нь яг адилхан киног гаргаад байж болохгүй шүү дээ. Тиймээс маш олон чанаргүй киног, хурдтай үйлдвэрлэж эхэлсэн.

-Манай найруулагч, зураглаач нарыг сайжирч байна гэж ярьдаг. Тэгвэл кино продюсерууд хэр ажиллаж байна вэ?
-Адилхан л сайжирч байгаа. Сайжрах шалтгаан нь кино бүтээх төсөв өндөр болж байгаатай холбоотой. Үүнийг дагаад киноны чанар сайжирч байна. Олон улсын наадмуудад кино сонгогдоно гэдэг бол продюсерууд маш сайн ажиллаж байгаагийн жишээ.

Продюсерын хамгийн сайн хийх ёстой зүйл бол уран бүтээлээ маш сайн ойлгох чадвар байдаг юм. Маш торгон мэдрэмжтэй байх ёстой. Олон мянган зохиолоос үүгээр л кино хийвэл бут цохино гэдгээ ойлгодог, олдог байх ёстой юм л даа. Мөн найруулагчаа, жүжигчнээ гээд бүгдийг нь баг болгон багцалж байгаа хүн бол продюсер байдаг. Тиймээс ч олон хүн таньдаг, мөнгө олж чаддаг нэгэн байх ёстой. Өөрөөр хэлбэл киноны хамгийн гол хүн нь. Продюсерын хувьд кино гэдэг бол өсгөж, торниулж байгаа хүүхэд нь л гэсэн үг.

Харин найруулагч, жүжигчин, эвлүүлэгч бол тухайн кинонд хүлээх үүрэгт ажлаа хийж дуусаад дараагийн киноны ажлыг элүүлээд яваад өгч болно. Харин продюсер бол киноны зохиолоо олохоос эхлээд зарж борлуулж, дуусан дуусах хүртэл ажиллаж л байх үүрэгтэй. Киногоо хаана яаж борлуулах вэ? маркетаар явуулах уу, наадмуудаар явуулах уу гэх бүх зүйлийг төлөвлөж, тооцоолох ёстой.

Ийм учраас продюсер хүн кино найруулгаа ч гэсэн өөрөө хийгээд байвал ямар их ачаалал авахыг төсөөлж байгаа биз дээ. Ийм нөхцөлд дараагийн уран бүтээлээ яаж хийх юм бэ? Хэцүү. Тиймээс л продюсерын баг бүрдүүлэх ёстой байдаг юм.

-Тэгвэл ямар төрлийн киног гадагш борлуулж байгаа вэ? Гаднын улсуудын кино санд байрлуулдаг гэсэн үг үү?
-Бүх киног гаднын зах зээлд гаргаж болно. Гадагш гаргасан кино олон бий. “Amazon”, “iTunes” гэх мэт платформд кино байрлуулснаа зарсан гэж хүмүүс яриад байдаг. Үнэндээ бол хэрэглэгч киног нь худалдан авч, үзсэний дараа л тухайн платформтой ашгаа хувааж авдаг. Дараа нь орж ирдэг ашиг гэсэн үг. Үүнийг би борлуулалтад тооцдоггүй. Дурын киног бид “Amazon”-д  байрлуулж болно шүү дээ. Зөвхөн Америкт гэхэд л 250 кино платформ бий. Монголд долоо байдаг. Тэгэхээр хэдэн зуун мянган кинон дунд л нөгөө кино маань яваад орчихно л гэсэн үг.

-Гаднынхан олон кино дундаас монгол киног зорьж хайх нь ховор шүү дээ. Монгол киногоо яаж үзүүлэх юм бэ?
-Санд байрлуулаад орхих биш дээр дурдсан аргуудаар анхаарлыг нь татаж болно. Хэрэв нэг монгол кино үзчих юм бол алгоритмын дагуу бусад монгол киног санал болгоод байна гэсэн үг.

-Үзэгчдийн хамгийн их сонирхдог жанр юу вэ?
-Сүүлийн жилүүдэд аймшгийн болон романтик киног үздэг болсон.

-Кино салбарт хэрэгжүүлж буй манай төрийн бодлого, зохицуулалт оновчтой байна уу?
-Би маркетаар кино зарах ажлыг цор ганцаараа эхлүүлж байлаа. Монгол гэж улсыг мэдэхгүй хүмүүст гар утсандаа “Google map” харуулаад Монгол гэж ийм улс байдаг юм. Бид кино хийдэг гэдгийг танилцуулж, зардаг байсан. Тухайн үед манай киночид нэгдэхгүй юм байхдаа гэж их бодогддог байлаа. Нэгдэхийг маш их хүсдэг, үүнийгээ ч хүн бүрд л хэлдэг байсан.

Өнгөрсөн жил Соёлын яамны дэргэд Монголын үндэсний кино зөвлөл албан ёсоор байгуулагдсан. Дэлхийн жишигт кино зөвлөл, хороо бол улс төрийн хагас удирдлагад үйл ажиллагаа явуулдаг төрийн бус байгууллага байх ёстой.

Зөвлөл байгуулагдсанаас хойш маркетуудад бид Монголчууд шүү гэдгийг илэрхийлэх гэртэй болсон. Би тэнд бүхээг засаж, өөрийнхөө халааснаас мөнгө үрээд явах шаардлагагүй болж байгаа юм. Бидний гэр тэнд байна шүү дээ. Мөн надтай уулзах гэсэн хүмүүс манай зөвлөлд бизнес картаа өгчихнө гэсэн үг.

Гэхдээ зөвлөлийн ажил бол кино зарах биш. Киногоор дамжуулж Монгол Улсыг сурталчлах юм. Гаднын уран бүтээлчдийг монгол руу татаж, зураг авалт болон бусад ажлыг нь Монголд хийлгэх. Ингэж л монголын кино урлаг, эдийн засаг хөгжинө шүү дээ. Зөвлөлийн үйл ажиллагаа зөв эхэлж, сайн баг үүссэн. Тэд үйл ажиллагаагаа тогтворжтол баг бүрэлдэхүүнээ өөрчлөхгүй байгаасай гэж хүсэж байна.

Бусад улсын кино зөвлөлтэй уулзаж, ажиглахад бүтэц нь тогтсон байгаа нь анзаарагддаг. Удирдлагыг нь сольсон ч үйл ажиллагаа нь хэвийн явж байдаг. Зүйрлэвэл хэн нэгэн орж ирээд л машиныг нь буруу дарж эргүүлээд аваад явах боломжгүйгээр бүтэц нь тогтсон байдаг. Тэгвэл одоо л бүтэц нь тогтох гэж байгаа манай кино зөвлөлийн гишүүд нь солигдвол, буруу зам руу нь залах магадлал өндөр.

Манай зөвлөл байр сууриа илэрхийлэх, үйл ажиллагаагаа томруулахад илүү анхаарах хэрэгтэй. Монгол Улсыг төлөөлөх учраас хэдий хэмжээний мөнгө зарна, төдий хэмжээгээр зах зээлийн анхааралд байна гэдгийг бодох хэрэгтэй. Яагаад гэвэл дэлхийн бүх улсууд яг адилхан зүйл хийж, маркетд оролцдог шүү дээ. Тэдний дундаас яаж цойлж, олны танил болох вэ гэдэг чухал. Улсаас зөвлөлийн зарцуулах зардлыг даах бол хамгийн наад захын асуудал. Зардалгүй бол тэд улсаа яаж сурталчлах юм бэ. Маркетд оролцохоор очихдоо хамгийн үнэтэй буудалд байрлаж, Монгол Улс энэ зах зээлд ийм байр сууриас хөл тавьж байна шүү гэдгийг тунхаглах ёстой.

Зөвлөлийн үйл ажиллагаа их гоё эхэлсэн. Гэсэн ч жил ирэх тутам төсөв нь хасагдаж, маркетд оролцдог бүхээгийн хэмжээ нь хүртэл жижиг болоод байгаа. Уг нь улам том болох ёстой юм.

Гэтэл бусад орнууд Канн, Берлин, Бусан, Хонконг, Торонтогийн кино наадмуудад оролцохдоо өөрсдийн гэсэн бүхээг авч, түүнийгээ хэзээ ч алддаггүй. Бүхээгийн тал нь хоосон байсан ч тэдэнд хамаагүй. Өөрийн улсын байр суурийг илэрхийлэх учраас анх хаана бүхээг байрлуулна, тэндээ л байж байна. Элчин сайдын яам шиг болчихсон. Хэрэв Филиппин, Тайландуудтай уулзахыг хүсвэл тэдний кино бүхээгт очиход л болно. Филиппинүүдийг хаанаас олж уулзах вэ гэж толгойгоо гашилгах ямар ч шаардлагагүй байдаг юм.

-Манай кино салбарын бодлого тодорхой, ойлгомжтой байдаг уу?
-Манай улсын Киноны урлагийг дэмжих тухай хууль батлагдах гэж маш олон жил дуншсан. Олон хүний гараар дамжиж, явсаар 2021 онд батлагдсан. Энэ хуулийн хүрээнд гаднын кино уран бүтээлчдийн төслийг Монголын нутаг дэвсгэрт хэрэгжүүлдэг болоод байна.

Жишээ нь Японы “Vivant” гэх телевизийн цуврал киноны зургийг Монголд авсан. Энэ бол хуультай болсны үр дүн. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт зураг авалт хийхдээ хамгийн багадаа $500 мянгыг зарцуулбал 30 хувийг нь буцаан олгоно гэсэн хуулийн заалт бий. Монголд зураг авалт хийх гол хөшүүрэг. Ийм нөхцөлгүй бол тэд хэзээ ч Монголд ирж зураг авахгүй.

Яагаад гэвэл “Vivant” кинонд Балка гэх зохиомол нэгэн улсын тухай гардаг. Монголын тухай өгүүлэх гэж байгаа учраас Монголд зураг авалт хийж байгаа юм биш шүү дээ. Хаана ч зураг авалтаа хийж болох байсан. Энэ төслийн хүрээнд “Fantastic” продакшны жүжигчин Б.Барслхагва Японд улсад тодорхой хэмжээгээр танигдаж, “од” болж байна. Түүгээр маш их бахархаж байгаа. Монгол киночид үүгээр бахархах ёстой. Бид хэн нэгний гаргаж байгаа амжилтыг хүлээн зөвшөөрдөг чадалтай байх хэрэгтэй шүү дээ.  Хэрэв “Vivant” төсөл хэрэгжээгүй бол Б.Барслхагвад ийм боломж бүрдэхэд хэцүү шүү дээ.

Ингэж боломж бий болгодог зарчмыг бусад орнууд аль эрт туршиж, формат нь бий болчихсон юм. Тэдний туулсан туршлагыг бид хэрэгжүүлж ёстой. Хэрэгжүүлж ч чадаж байна. Бусад кино холбоо, зөвлөлүүдтэй харьцуулахад монголчууд богино хугацаанд олны анхаарлыг татаж, хурдацтай ахиж байна. Зөвлөлийн ажил надад огт хамаагүй байсан ч амжилттай, ахицтай байвал би баяр хүргэж чаддаг хүн. Бусдыг ч гэсэн тийм байгаасай гэж хүсдэг.

-Монголын кино салбарыг шат ахиулах хамгийн эхний алхам юу вэ?
-Кино бүтээхэд ашигладаг техник төхөөрөмжөөрөө бол бид дэлхийтэй хөл нийлүүлэн алхдаг. Бодож сэтгэх, зохиол бичихдээ ч гэсэн манайхан сайн. Харин зохиол сайн байсан ч найруулагч муу бол кино амжилтгүй болно. Манай найруулагч нар маш муу байна. Урдаа барьдаг сайн найруулагчдаа хэлээгүй. Маш олон чанаргүй кино шил дараалж гарч байгааг хэлж байгаа юм шүү.

Хэрэв бид урагш алхъя гэвэл нэгдмэл байж, нэгэн зэрэг алхах хэрэгтэй. Мундаг ажиллаж байгаа залуучууд зөндөө байна. Тэднийг дэмжих хэрэгтэй.

Жишээлбэл, “John Sheepskin”-г хийж байгаа жүжигчин Ш.Доржсүрэнгийн хүү Эрдэнэбулган гэх залуу мундаг ажиллаж байна. АНУ-д сургууль төгсөж ирсэн. “Бэлчээр” гэх гурван ангитай кино хийснийг нь та бүхэн үзсэн байх. Киноны хийц, бүтээх арга барил гэх мэт байдлаар өөрийн жанрыг олсон залуу. Гэхдээ киног бүтээх, борлуулах зэрэг бүх ажлаа өөрөө хийдэг. Ганцаараа бүх зүйлээ хийгээд л байвал хэзээ нэгэн цагт алга болж магадгүй. Эсвэл бүр цойлж, гарч ирэх байх. Харин түүнийг дэмжиж, хамтарч ажиллах хүн гарч ирвэл бүр л илүү амжилтад хүрч болно шүү дээ.

Ийм залуучуудаа дэмжиж, хамтдаа алхах хэрэгтэй. Яагаад дахин дахин хамтдаа гээд байна вэ гэвэл дэлхийн бүх киночид энэ зарчмаар хөгжсөн байдаг. Монгол гэдэг нэрийг гаргах нь хамгийн чухал.

Тайванийн киночид хүртэл хамтдаа гэдэг зарчмаар ажилласан. Хийсэн бүтээл нь олонд сайшаагдаад ирэхийн цагт хамтарч ажилласан долоон найруулагч бүгдээрээ дэлхийн хүн болж чадсан. Дэлхий нийтээрээ тэр долоон хүний гараас юу гарах бол гэж хүлээдэг болсон.

“Hollywood” студиуд ч гэсэн яг энэ зарчмаар ажилладаг. Үнэхээр супер кино зохиол байсан ч гэсэн “би чадахгүй юм чинь чи хий” гээд өөр нэг студид зохиолоо өгдөг. Агтны хариу жилдээ гэдэг шиг зохиолыг нь авч байсан шигээ буцаагаад тэдний хамгийн сайн хийж чадах төслийг нь өгч, хамтарч ажилладаг. Энэ зарчим яг бодитоор хэрэгждэг. Тэдний дунд нэгнээ араар муулах, шүүмжлэх, дайсагнах зүйл огт байхгүй. Дэлхийн кино үйлдвэрлэлийн салбар том юм шиг боловч үнэндээ маш жижигхэн.

Том студиуд бүгд л хоорондоо холилдчихсон байдаг. Тэдний хийсэн кино бүр нь яагаад дандаа амжилттай байна вэ гэвэл хамтарсан маркетинг хийдэгт л учир нь байдаг юм. Гаднаас нь харахад “Warner brothers”, “Paramount”, “Disney”, “Sony” зэрэг том кино студиуд хоорондоо л өрсөлдөөд байна гэмээр. Гэтэл тэд, ямар кино хийж, хэзээ нээвэл амжилтад хүрэх вэ? гэдгээ харилцан мэдэж, холбоо хамааралтай ажилладаг. Киноны борлуулалт хийж байгаа хүмүүс нь хүртэл студи дамжин ажилласан байдаг. Тэд үргэлж хамтдаа хөгжиж ирсэн. Монголчууд яагаад ийм байж болохгүй гэж.

-Ярилцсанд баярлалаа.