ТОЙМ: Хүндэт зочидтой, хэрүүл талцалгүй ЭВ, ЭЕ дүүрэн наадав

Жил тойрон хүлээдэг үндэсний их баяр, наадам энэ хүрээд өндөрлөж байна. Хуртай, хурдтай, хүндэт зочинтой, таамаг эвдсэн барилдаантай гээд ярих сонин, хуучлах түүх дүүрэн наадам боллоо. Ингээд Тулгар Төрийн 2234, Их Монгол Улсын 819, Үндэсний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолоо сэргээн мандуулсны 114, Ардын хувьсгалын 104 жилийн ойн баяр наадмын онцлох үйл явдлыг тоймлон хүргэж байна.

НЭЭЛТ: БИД ХЭН БАЙГААД ХЭН БОЛЧХОВ, ИРЭЭДҮЙД ХЭН БАЙХ ВЭ?

“Монгол хүн яаж ч ядарсан өөрийгөө тэрэгт хөллөөд, ээжийгээ чирч явдаггүй юм, муу ёртой юм бэ”. Энэ жилийн Үндэсний их баяр наадмын нээлтийн найруулагч Н.Наранбаатарт хандсан энэ мэт шүүмжлэл цахим сүлжээгээр өрнөв. Наадмын нээлтийн сэдэв “Мөнхөд гэрэлтэх Монгол” байлаа. Найруулагч Н.Наранбаатар "Мөнхөд гэрэлтэхийн тулд бид эх орноо хайрлах ёстой гэсэн санааг хүргэх гэж хичээлээ" хэмээж байсан.

Мөн тэрбээр “Бид хэн байлаа, одоо хэн болчхоод байгаа, ирээдүйд хэн болох тухай дор бүрнээ бодох цаг болжээ. Баясал цэнгэл гэдэг ард түмний баяр хөөр гэхдээ үүний ард ухаарал мөнхөд дагах ёстой. Эх орон гэх үг хамгийн эхлээд эх хүний хэвлийгээс эхэлдэг. Тодорхой хугацаанд тээгдээд эх дэлхий этүгэн минь тосоод авдаг. Тэр цагаас эхэлж бид нар хүн болох тухай бодож эхэлдэг учраас нарийн нандин зүйлийг нь илүү их ойлгуулахыг хичээлээ" гэж тодотгосон юм.

Хөгжмийн зохиолч Б.Чинбатын “хөлтэй” төгөлдөр хуур энэ жилийн наадмын нээлтийн “гол дүр” байв.

ХҮНДЭТ ЗОЧИД: ХААН, ХАТАН ХОЁР

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн урилгаар Япон Улсын Цог Жавхлант Эзэн Хаан Нарүхито, Эрхэм дээд Хатан Масако нар манай оронд айлчиж, Үндэсний их баяр наадамд тухлан саатлаа. Хүндэт хаан, хатан хоёр наадмын нээлтийг Төв цэнгэлдэх хүрээлэнгийн  хоймроос үзэж сонирхов. 

Мөн хүндэт зочид сурын асраар зочилж, харваж үзжээ. Мөн тэд Хүй долоон худагт хурдан соёолонгийн уралдаан үзэж, “Буянтын хурд” галд зочлов. Японы NHK телевизээр манай наадмыг онцолж, тэр мэдээний сэтгэгдэл хэсэгт монгол эрчүүдийн нуруулгийг япончууд гайхан бичжээ.

Хаана ч очсон чин сэтгэлийн инээмсэглэл тодруулан, хэний ч яриаг идэвхийлэн чагнах Япон Улсын Цог Жавхлант Эзэн Хаан Нарүхито болон Эрхэм дээд Хатан Масако нар энэ жилийн наадмын хүндэт зочид байлаа.

40 СУМНААС 38 СУМ ОНОЖ УЛСЫН МЭРГЭН ХАРВААЧ ЦОЛ ХҮРТЭВ 

Үндэсний сурын харваанд эрэгтэй харваачдаас:

• 40 сумнаас 38 сум онож Баян-Өлгий аймгийн Буянт сумын уугуул, “Алдар” спорт хорооны харваач Хайдавын Хүрэлтуяа тэргүүн байр эзэлж “Улсын мэргэн” цол.
• 40 сумнаас 38 сум онож Баянхонгор аймгийн Баянлиг сумын уугуул, Баянхонгор аймгийн үндэсний сурын холбооны харваач Баярдаваагийн Баянмөнх хоёрдугаар байр эзэлж, “Улсын гарамгай харваач” цол,

Эмэгтэй харваачдаас:

• 40 сумнаас 38 сум онож Дорнод аймгийн Хөлөнбуйр сумын уугуул, Дорнод аймгийн Баяндун сумын харьяат, Халиун-Өндөр багийн харваач Чагнаадоржийн Гандаваа тэргүүн байр эзэлж,  “Улсын мэргэн” цол,
• 40 сумнаас 36 сум онож Өвөрхангай аймгийн Бүрд сумын уугуул, Өвөрхангай аймгийн үндэсний сурын холбооны харваач Наваантуяагийн Банзрагч гуравдугаар байр эзэлж, “Улсын гоц харваач” цол,
• 40 сумнаас 36 сум онож Хөвсгөл аймгийн Мөрөн сумын уугуул, “Алдар спорт” хорооны харваач Алаг-Эрдэнийн Содномпил дөрөвдүгээр байр эзэлж, “Улсын онч харваач” цол,
• 40 сумнаас 36 сум онож Хөвсгөл аймгийн Шинэ-Идэр сумын уугуул, “Цэц чандмань” харваачдын холбооны харваач Баянмөнхийн Сугармаа тавдугаар байр эзэлж, “Улсын тод харваач” цол тус тус хүртэв.

"ДУРАНТАЙ" УЯАЧ Э.УЛААНХҮҮ ТҮМНИЙ ХҮНДЭТГЭЛИЙГ ДАХИН ХҮЛЭЭВ

Хоёр жилийн өмнө, 2021 оны улсын баяр наадмын шүдлэн насны морьдын уралдааны түрүү магнайд хар, шарга хоёр үрээ зуузай холбон орж ирсэн. Морь бариач шарга үрээний жолоог өргөсөн ч, “Үгүй ээ, хар үрээ түрүүлсэн шүү дээ” гэх түмэн олны шүүмжлэл өрнөснөөр морины комисс телевизийн болон бусад камерын бичлэгийг ухраан үзсэн.

Улмаар морь бариачийг алдаа гаргасан гэж үзэн Дундговь аймгийн Луус сумын уяач Э.Улаанхүүгийн хар үрээг түрүү магнайд хурдалсанд тооцсоноор “дурантай уяач” гэж хүндлэгдсэн Э.Улаанхүү Төв цэнгэлдэх хүрээлэнд хар үрээгээ хөтөлсөөр орж ирсэн билээ.

Үүнийг эргэн дурсахын учир нь энэ жилийн улсын баяр наадамд Э.Улаанхүү уяач ганцхан даага мордуулж, тэр нь аман хүзүүд хурдалж дахин түмний хүндэтгэлийг хүлээв. Тэр жил шүдлэнгийн уралдаанд түрүүлсэн гэгдэж морь бариачид жолоогоо өргүүлсэн шарга шүдлэнгийн эзэн нь Ховд аймгийн Мянгад сумын харьяат, Улсын манлай уяач З.Мэндсайхан юм. Тухайн үед “Бид аман хүзүүгээ авъя” хэмээн маргаанд цэг тавьж байсан З.Мэндсайхан ч өнөө жилийн наадамд өнгөтэй сайхан наадаж хул соёолон нь түрүү магнайд хурдаллаа.

Хоёр жилийн өмнөх “хайнаа”-г хагалах мэт хоёр уяачийн сойсон азарга, даага аман хүзүү, түрүү магнайд хурдалсан нь энэ жилийн хурдан морины уралдааны онцлох үйл явдал боллоо.

АВАРГУУД УНАЖ, АРСЛАН ТҮРҮҮЛЛЭЭ

Улсын аварга О.Хангайг “Өнөө жил ч мөн түрүүлчих болов уу” гэж бөх сонирхогчид таамаглаж байсан. Гэсэн ч тэрбээр аймгийн арслан О.Наранбаатарт тавын даваанд өвдөг шороодож таамаг эвдэв. Үүний дараа Улсын арслан Б.Орхонбаяр мөн аймгийн арслан М.Бэлгүтэйд унасан. Ийнхүү аймгийн арслангууд улсын аварга, арсланг давж улсын цолд хүрлээ.

Долоогийн даваанд:

• Сүхбаатар аймгийн Онгон сумын харьяат аймгийн арслан Нямдоржийн Өсөхбаяр Ховд аймгийн Чандмань сумын харьяат улсын заан Баатархүүгийн Пүрэвсайханыг давж,
• Увс аймгийн Ховд сумын харьяат Дархан аварага Намсрайжавын Батсуурь Өвөрхангай аймгийн Хархорин сумын харьяат аймгийн арслан Оюунгэрэлийн Наранбаатарыг давж,
• Увс аймгийн Давст сумын харьяат улсын аварга Пүрэвийн Бүрэнтөгс Дорнод аймгийн Баян-Уул сумын харьяат аймгийн арслан Мөнхжаргалын Бэлгүтэйг давж,
• Баянхонгор аймгийн Жинст сумын харьяат улсын начин Энхтүвшиний Батмагнай Ховд аймгийн Зэрэг сумын харьяат Баярхүүгийн Бат-Өлзийг давж их шөвөгт шалгарсан.

Наймын даваанд:

• Дархан аварга Н.Батсуурь аймгийн арслан Н.Өсөхбаярыг амлан авч,
• Улсын аварга П.Бүрэнтөгс Улсын начин Э.Батмагнай нар тунаж үлдсэн. Улмаар Улсын начин Э.Батмагнай улсын аварга П.Бүрэнтөгсөөр найм давж, үзүүр түрүүнд үлдэв.

Есийн даваанд:

• Баянхонгор аймгийн Жинст сумын харьяат Э.Батмагнай Сүхбаатар аймгийн Онгон сумын харьяат аймгийн гарьд Нямдоржийн Өсөхбаярыг давж, энэ жилийн Улсын их баяр наадамд түрүүлэв.

Ерөнхийлөгчийн зарлигаар Э.Батмагнайд Улсын арслан цол, үзүүрлэсэн бөх Н.Өсөхбаярт Улсын гарьд цол хүртээлээ. Ийнхүү Э.Батмагнай Баянхонгор аймгаас 76 жилийн улсын наадмын түрүү бөхөөр шалгарсан бол Н.Өсөхбаярын хувьд Сүхбаатар аймгаас төрсөн анхны улсын гарьд цолтон болов.

Наадмын төгсгөлд түрүүлж үзүүрлэсэн хоёр бөх тэврэлдэж зогсоод “Халуун элгэн нутаг” дууллаа. Наадмыг хааж хэлсэн үгэндээ Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх “Эв нэгдэл хаана байна, тэнд хүч чадал оршдог” гэлээ. Нутаг усаараа талцсангүй, нэгнээ сүрхий гоочилж, муулсангүй. Энэ жилийн улсын баяр наадам бүхэлдээ эв, эе дүүрэн болж өндөрлөлөө.